Sáp nhập tỉnh, thành của Việt Nam có thể theo hướng dựa trên liên kết vùng; tỉnh có diện tích, dân số nhỏ lân cận sáp nhập vào tỉnh lớn.

Trung ương đang nghiên cứu định hướng tiếp tục sắp xếp bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện) và thực hiện sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong công cuộc cải cách bộ máy nhà nước, nhằm tăng cường hiệu quả quản lý và giảm tình trạng chồng chéo chức năng.

TS Nguyễn Đình Thái, chuyên gia quản lý công, Trường ĐH Kinh tế – Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM, cho rằng quá trình cần được thực hiện với lộ trình bài bản, có cơ chế giám sát, lường trước các tác động để không gây ra những hệ quả tiêu cực và cần được lấy ý kiến của toàn dân chịu tác động.
TS Nguyễn Đình Thái, chuyên gia quản lý công, Trường ĐH Kinh tế – Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM.

Thời điểm chín muồi

. Phóng viên: Ông đánh giá ra sao về định hướng bỏ cấp huyện, sáp nhập tỉnh đang được người dân rất quan tâm?

+ TS Nguyễn Đình Thái: Kết luận 126/2025 và 127/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nội dung, nhiệm vụ tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị là bước đột phá trong tư duy và quyết tâm chính trị mang tính cách mạng trong tổ chức hệ thống chính trị nói chung và tổ chức nhà nước nói riêng sau Kết luận 121/2025 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII.

Đây là cơ sở, căn cứ để tiến tới xây dựng cơ cấu tổ chức trong hệ thống chính trị đồng bộ, nhất quán, hệ thống, tinh gọn, mạnh, cắt giảm khâu trung gian giữa tổ chức Đảng, Nhà nước và MTTQ từ trung ương đến cơ sở. Do đó, định hướng của Bộ Chính trị, Ban Bí thư là hoàn toàn đúng đắn với thực tiễn; là một bước tiến quan trọng trong cải cách bộ máy nhà nước, nhằm tăng cường hiệu quả quản lý và giảm tình trạng chồng chéo chức năng.

Việc bỏ cấp trung gian sẽ giản lược bộ máy, tối ưu hóa quy trình quản lý, giảm tình trạng quan liêu, giúp người dân tiếp cận dịch vụ công nhanh chóng và hiệu quả hơn.

. Liệu lúc này đã là thời điểm chín muồi để thực hiện?

+ Để đánh giá việc bỏ cấp huyện, sáp nhập tỉnh vào thời điểm này phù hợp hay không, theo tôi cần xét tới các yếu tố khách quan và chủ quan của đất nước.

Cá nhân tôi mong thực hiện từ lâu, ít nhất là từ Đại hội Đảng lần thứ XI, tuy nhiên, có lẽ đất nước lúc ấy còn có nhiều việc phải làm nên có thể nói, thời điểm hiện nay là phù hợp để thực hiện sáp nhập tỉnh, tinh gọn bộ máy, cắt giảm khâu trung gian.

Điều này xuất phát từ yêu cầu khách quan như bối cảnh kinh tế – xã hội đang đặt ra yêu cầu cao về hiệu quả quản lý nhà nước, trong khi xu hướng công nghệ số, chuyển đổi số đang mở ra cơ hội để tinh giản nhiều khâu trung gian. Ngoài ra, quy mô tổ chức chính quyền địa phương không thể manh mún, thiếu không gian phát triển, nguồn lực phân tán, trong khi chức năng nhiệm vụ chồng chéo.

Thời điểm trước thềm Đại hội các cấp là thời điểm chín muồi, phù hợp nhất, tạo điều kiện hết sức thuận lợi cho xây dựng văn kiện của Đại hội Đảng các cấp và công tác nhân sự cho các tỉnh.

Sau khi Đại hội xong thì các địa phương đi vào hoạt động ổn định, xứng tầm vóc, gánh vác trách nhiệm mới với tầm nhìn mới. Đồng thời giúp Đảng lựa chọn ra được những người đủ năng lực, phẩm chất để tham gia vào Trung ương, góp phần thành công cho Đại hội XIV của Đảng.

Bỏ cấp huyện, sáp nhập tỉnh giúp các địa phương có không gian phát triển mới, hình thành các trung tâm kinh tế quy mô lớn; tạo điều kiện quy hoạch không gian phát triển, hạ tầng đồng bộ, thu hút đầu tư và các dự án trọng điểm. Ảnh: HUỲNH DU

Cơ hội và thách thức

. Vậy đây là thời cơ nhưng hẳn cũng sẽ có nhiều thách thức?

+ Khi thực hiện không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện, sáp nhập tỉnh sẽ tất yếu sẽ có những thời cơ và đan xen thách thức. Tất nhiên, thời cơ sẽ lớn hơn thách thức.

Thời cơ lớn nhất đối với đất nước là các địa phương có không gian phát triển mới, hình thành các trung tâm kinh tế quy mô lớn; tạo điều kiện quy hoạch không gian phát triển, hạ tầng đồng bộ, thu hút đầu tư và các dự án trọng điểm.

Các địa phương có thể tận dụng lợi thế của nhau để phát triển toàn diện hơn, tránh tình trạng manh mún, thiếu liên kết; thúc đẩy liên kết vùng, mở rộng thị trường lao động và tiêu thụ sản phẩm; các tỉnh được tinh gọn, bộ máy vận hành hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Còn bỏ cấp huyện sẽ cắt giảm được khâu trung gian trong thực hiện các thẩm quyền, thủ tục hành chính để thu hút đầu tư, giảm thời gian, chi phí cho doanh nghiệp, người dân để phát triển kinh tế – xã hội mạnh mẽ.

Sáp nhập tỉnh, giảm bộ máy chính quyền cấp huyện sẽ giảm bớt biên chế, giảm chi phí vận hành bộ máy góp phần tiết kiệm chi ngân sách, tạo nguồn lực cho đầu tư phát triển. Đặc biệt, giảm trùng lắp về chức năng, nhiệm vụ giữa các cấp chính quyền, giúp hệ thống vận hành linh hoạt hơn. Khi bỏ cấp huyện, chính quyền cấp tỉnh sẽ trực tiếp chỉ đạo cấp xã, có thể rút ngắn quy trình ra quyết định và nâng cao hiệu quả thực thi chính sách, pháp luật.

Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, nhiều thủ tục hành chính có thể thực hiện trực tuyến, giảm bớt nhu cầu về một cấp trung gian thì cấp tỉnh có thể đầu tư vào hạ tầng công nghệ để hỗ trợ quản lý trực tiếp cấp xã hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, thách thức của việc này là không nhỏ. Đó là sự chỉnh đốn trong việc xác định rõ chức năng, nhiệm vụ giữa các cấp chính quyền sau khi sáp nhập tỉnh, bỏ cấp trung gian, tránh tình trạng dẫn đến tập trung quá mức hoặc phân tán trách nhiệm không rõ ràng.

Khi không còn cấp huyện, tỉnh và xã sẽ có nhiều áp lực. Trong đó, cấp tỉnh phải trực tiếp quản lý hàng trăm xã, gây áp lực lớn về chỉ đạo, điều hành. Cấp xã có thể chưa đủ năng lực ngay lập tức để tiếp nhận nhiệm vụ nhiều hơn, dễ quá tải.

Việc sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện sẽ tinh giản biên chế có thể tạo ra sự xáo trộn trong đội ngũ cán bộ, công chức. Người dân sẽ gặp một số khó khăn khi tiếp cận các dịch vụ hành chính công trong quá trình thay đổi cơ cấu tổ chức bộ máy. Các tỉnh miền núi, hải đảo có điều kiện địa lý khó khăn, nếu quy mô tỉnh lớn, bỏ cấp huyện, người dân vùng sâu, vùng xa có thể bị ảnh hưởng khi xa cách địa lý, địa hình, hạ tầng thông tin. Cạnh đó, sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế – xã hội giữa các địa phương cũng khiến việc áp dụng mô hình mới sẽ gặp khó khăn.

Từ việc sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện đặt ra cho Chính phủ, Quốc hội, phải xây dựng các quy định pháp luật; đặc biệt là Luật Tổ chức chính quyền địa phương, các quy định về tài chính, ngân sách, quản lý đô thị… cần được sửa đổi để phù hợp với xu hướng cải cách này.
Sáp nhập tỉnh có thể theo hướng dựa trên liên kết vùng, đảm bảo sự phát triển đồng bộ giữa các địa phương có điều kiện tương đồng. Ảnh minh họa: HẢI DƯƠNG

Xem xét sửa đổi Hiến pháp, Luật Tổ chức chính quyền địa phương

. Ông có nói sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện cần sửa đổi, điều chỉnh hệ thống pháp luật?

+ Đúng vậy. Sau khi thống nhất, hoàn thiện số lượng, cơ cấu, quy mô, tên gọi, địa giới hành chính các tỉnh, TP và bỏ hẳn chính quyền địa phương cấp huyện, chúng ta cần phải điều chỉnh, hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Trước hết cần xem xét sửa đổi Hiến pháp năm 2013 quy định về đơn vị hành chính và chính quyền địa phương (Điều 110, 111). Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi 2019, 2023, 2025) cần được thay thế bởi Luật tổ chức chính quyền địa phương mới và các luật liên quan. Nghị quyết 1211/2016 của Quốc hội về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính cũng cần được sửa đổi trên cơ sở tiêu chí của Trung ương.

Chưa kể, hệ thống thể chế từ Hiến pháp đến luật chuyên ngành cần được xây dựng theo hệ thống phân cấp, gồm hệ thống luật của Nhà nước Trung ương và Luật của địa phương (tỉnh, TP).

Khi quy mô tỉnh, TP lớn, địa phương muốn phát huy tiềm năng lợi thế, đảm bảo tính đặc thù phát triển của địa phương thì tất yếu địa phương phải có cơ chế, luật, chính sách riêng. Dù vậy, hệ thống luật của địa phương vẫn nằm trong khuôn khổ Hiến pháp, pháp luật của Trung ương, không trái với hệ thống luật của Trung ương, Hiến pháp. Để thực hiện được điều đó thì cần trao cho HĐND tỉnh, TP được ban hành luật của địa phương (tỉnh, TP).

Ngoài ra, quy mô của cấp xã cũng cần được sắp xếp lại bằng quy mô của cấp huyện như hiện nay. Cần nghiên cứu việc tổ chức chính quyền ở cấp xã sao cho phù hợp, trong đó cũng loại trừ phương án không tổ chức HĐND, chỉ tổ chức UBND ở cấp xã, có đầy đủ các cơ quan chuyên môn thực hiện tất cả công việc của chính quyền cấp huyện, một phần công việc của cấp tỉnh chuyển giao có liên quan đến người dân, doanh nghiệp. Điều kiện cơ sở vật chất, trụ sở làm việc của UBND cấp xã như một trung tâm hành chính công đóng tại địa bàn xã.
Số lượng các tỉnh nên được tổ chức phù hợp với quy mô diện tích lãnh thổ, đặc điểm kinh tế – xã hội, văn hóa và thực tiễn phát triển của khoa học công nghệ. Ảnh: ĐẶNG TRUNG

Sáp nhập để tạo không gian phát triển

. Việt Nam đang có 63 tỉnh, thành, nếu nghiên cứu sáp nhập một số tỉnh thì nên theo hướng nào để phù hợp?

+ Theo tôi, về số lượng các tỉnh nên được tổ chức phù hợp với quy mô diện tích lãnh thổ, đặc điểm kinh tế – xã hội, văn hóa và thực tiễn phát triển của khoa học công nghệ.

Để có phương án sáp nhập đúng đắn, phù hợp các tỉnh lại cần có nghiên cứu, đánh giá công tâm, khách quan, khoa học với tinh thần việc gì có lợi cho dân thì hết sức làm, việc gì có hại cho dân thì hết sức tránh. Đồng thời tránh tình trạng cục bộ địa phương, lợi ích cục bộ, vùng miền, ai cũng đòi có cái tên mình trong tỉnh mới.

Tôi cho rằng có thể sáp nhập tỉnh, thành của Việt Nam hiện nay theo hướng dựa trên liên kết vùng, đảm bảo sự phát triển đồng bộ giữa các địa phương có điều kiện tương đồng. Hoặc theo hướng tỉnh có diện tích, dân số nhỏ lân cận sáp nhập vào tỉnh lớn, tỉnh phát triển hơn nhằm tạo động lực và lan tỏa sự phát triển. Cạnh đó, các TP lớn, trung tâm của khu vực cần được mở rộng để tạo không gian phát triển mới, lâu dài.

Lãnh thổ Việt Nam không chỉ ở đất liền mà còn ở trên biển, hải đảo. Do đó cần nghiên cứu nâng các đơn vị hành chính cấp huyện ở các địa phương hiện nay, như Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc thành các đơn vị hành chính đặc biệt tương đương cấp tỉnh, TP nhằm để tập trung nguồn lực, đầu tư mạnh cho quốc gia có lợi thế về biển. Bởi các địa phương này có rất nhiều tiềm năng phát triển nhưng thiếu chính sách, pháp luật và bộ máy hành chính, cấp hành chính xứng tầm để bứt phá.

Ngoài ra còn cần chú ý đến yếu tố văn hóa, lịch sử, dân tộc, tôn giáo của các tỉnh sáp nhập.

Nhân việc này, Việt Nam cần xác định lại địa giới hành chính của các tỉnh, xã cho hợp lý đảm bảo dễ quản lý, theo dõi, phân chia rõ ràng, rành mạch. Tránh để địa giới hành chính của tỉnh, xã này đan xen, ngoằn nghèo vào tỉnh, xã kia sẽ gây khó trong quản lý địa giới hành chính lãnh thổ, quản lý dân cư và khó khăn, tốn kém cho người dân thực hiện các dịch vụ công.

Tuy nhiên, quá trình này cần được thực hiện với lộ trình bài bản, có cơ chế giám sát và lường trước các tác động để không gây ra những hệ quả tiêu cực. Các phương án cần được dự thảo kỹ càng, tốt nhất để trình Trung ương, Bộ Chính trị, Quốc hội và cần được lấy ý kiến của toàn dân chịu tác động…